Friday, February 7, 2014

บทนำ



ภูมิปัญญาท้องถิ่น เป็นความรู้ของชาวบ้าน ซึ่งเรียนรู้มาจากพ่อแม่ ปู่ย่าตายาย ญาติพี่น้อง หรือผู้มีความรู้ในหมู่บ้านในท้องถิ่นต่างๆ  ความรู้เหล่านี้สอนให้เด็กเคารพผู้ใหญ่ มีความกตัญญูรู้คุณพ่อแม่ และผู้มีพระคุณ มีความเอื้ออาทรต่อคนอื่น รู้จักช่วยเหลือแบ่งปันข้าวของของตนให้แก่ผู้อื่น
ปัจจุบันนี้สังคมไทยได้เปลี่ยนไปอย่างมาก เช่น ทางเศรษฐกิจ สังคม ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมไทย ปัจจุบันนี้คนไทยมักมีค่านิยมต่างประเทศสูง  ทำให้คนไทยมักลงลืมกับศิลปวัฒนธรรมของตัวเอง เมื่อคนไทยได้เปลี่ยนความคิดของตนเอง ศิลปะที่มีมาแต่ช้านานตั้งแต่สมัยโบราณก็เริ่มเลือนหายไปทั้งนี้กลุ่มของข้าพเจ้าจึงค้นคว้าหาข้อมูลของศิลปะในประเทศเพื่อมาเผยแผ่แก่คนไทยในปัจจุบันให้ลำลึกถึงคุณค่าที่สวยงามของศิลปะไทย
             หมวกสานจากใบมะพร้าว จัดเป็นภูมิปัญญาทางภาคเหนืออีกอย่างหนึ่ง ซึ่งเกิดจากการมีชีวิตความเป็นอยู่ที่เรียบง่าย รักธรรมชาติ ยิ้มแย้มแจ่มใสใจดี รักศิลปะ เสียงเพลงและดนตรี มีนิสัยอ่อนโยนอ่อนน้อมถ่อมตนและสามารถปรับตัวให้เข้ากับสถานการณ์และสภาพแวดล้อมได้เป็นอย่างดีมีภูมิปัญญาสามารถนำสิ่งที่ใกล้มือในท้องถิ่นมาประดิษฐ์เป็นเครื่องมือเครื่องใช้เพื่อประกอบอาชีพและดำเนินชีวิตในประจำวัน หมวกถือเป็นอุปกรณ์ในการป้องกันแดดป้องกันฝนของคนในชุมชนส่วนใหญ่ สืบเนื่องมาจากสมัยก่อนมีการนิยมทำไรทำนา ซึ่งต้องทำกิจกรรมกลางแจ้ง หมวกจึงเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้ในการประกอบอาชีพ

Thursday, February 6, 2014

ที่มาและความสำคัญ


การทำเครื่องจักสานยุคแรก ๆ มนุษย์จะนำวัตถุดิบจากธรรมชาติเท่าที่จะหาได้ใกล้ตัวมาทำให้เกิดประโยชน์ เช่น การนำใบไม้ กิ่งไม้ ต้นไม้ประเภทเถานำมาสานมาขัดเป็นรูปทรงง่ายๆ เพื่อใช้เป็นภาชนะหรือมาสานขัดกันเป็นแผ่นเพื่อใช้สำหรับปูรองนั่ง รองนอน ก่อนที่จะพัฒนามาเป็นเครื่องจักรสานที่มีความประณีตในยุคต่อๆ มา เครื่องจักรสานเป็นงานศิลปหัตถกรรมที่มนุษย์คิดวิธีการต่างๆ ขึ้นเพื่อใช้สร้างเครื่องมือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวันด้วยวิธีการสอดขัดและสานกันของวัสดุที่เป็นเส้นเป็นริ้ว โดยสร้างรูปทรงของสิ่งที่ประดิษฐ์ขึ้นนั้นตามความประสงค์ในการใช้สอยตามสภาพภูมิศาสตร์ ประสานกับขนบธรรมเนียมประเพณีความเชื่อศาสนาและวัสดุในท้องถิ่นนั้นๆ
การสาน เป็นกระบวนการทางความคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์ที่นำวัสดุธรรมชาติมาทำประโยชน์โดยใช้ความคิดและฝีมือมนุษย์เป็นหลัก การสานลวดลายจะสานลายใดนั้นขึ้นอยู่กับความเหมาะสมในการใช้สอย
                 การสานหมวกทางมะพร้าว เป็นการสานหมวกแบบโบราณโดยมีต้นกำเนิดมาจากการที่ได้ดู ได้เห็น และการประยุกต์ใช้วัสดุในท้องถิ่นที่มีความผูกพันกับ วัฒนธรรมความเป็นอยู่ของคนในชุมชนมาทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวันของชาวบ้านในอดีต และถูกถ่ายทอดกันมา ผ่านกระบวนการปฏิบัติของแต่ละท้องถิ่นมาจนถึงปัจจุบัน ซึ่งมะพร้าวถือเป็นพืชที่มีความผูกพันกับ วัฒนธรรมความเป็นอยู่ของคนไทยมาช้านาน คุณสมบัติที่ดีของมะพร้าว คือ ส่วนต่างๆ ของมะพร้าวสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้อย่างคุ้มค่า และสามารถนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆอย่าง หลากหลาย ตั้งแต่ ลำต้น ใบ ก้าน ผล กะลา รากมะพร้าว กาบมะพร้าว รากมะพร้าวประเภทของรูปแบบผลิตภัณฑ์มะพร้าว เฉพาะในส่วนที่เกี่ยวข้องกับงานหัตถกรรม มีมากมายหลายชนิด ขึ้นอยู่กับวัสดุที่นำมาใช้จากส่วนต่างๆ ของมะพร้าว

Wednesday, February 5, 2014

วัตถุประสงค์ของการใช้งาน


             
              หมวกสานจากใบมะพร้าวนั้น เป็นวัสดุที่สามารถหาได้ง่ายภายในท้องถิ่น โดยไม่เสียค่าใช้จ่ายในการผลิต การสวมหมากสานจากใบมะพร้าวสามารคล้ายร้อนให้แก่ผู้ใช้งานได้เป็นอย่างดี เนื่องจากในใบมะพร้าวนั้นมีความเย็นจากธรรมชาติอยู่แล้ว เมื่อเวลาผ่านไป 2-3 วันใบมะพร้าวก็จะแห้ง เส้นใยมีความเหนียวและทนทาน 



                                                                                                                                                                                                                 

Tuesday, February 4, 2014

วัสดุ และอุปกรณ์


         กรรไกรตัดกิ่ง

                   
              เป็นกรรไกรตัดกิ่งไม้ ที่นิยมใช้กันทั่วไป มีความยาวประมาณ ๒๔ เซนติเมตร ใช้ตัดบริเวณของทางมะพร้าวที่มีความแข็ง ให้เสมอกัน หากใช้มีดในการตัดทางมะพร้าว บริเวณปลายของทางมะพร้าวก็จะแตกออกจากกัน ทำให้ยากต่อการนำทางมะพร้าวมาเหลาเอาส่วนในออก

 มีดผ่า



มีดสำหรับผ่าทางมะพร้าว มีความยาวประมาณ ๕๐ เซนติเมตร ใช้ผ่าทางมะพร้าวตรงส่วนที่ติดกับใบทั้งสองข้าง นำส่วนที่มีความแข็งที่สุดของทางมะพร้าวออกมา จะได้ทางมะพร้าวส่วนที่ติดกับใบ เพื่อนำไปสู่ขั้นตอนการเหลา

   กรรไกรทั่วไป



ใช้ในการตัดแต่งส่วนปลายของใบมะพร้าว เพื่อเก็บรายละเอียดให้เรียบร้อย ผู้ใช้งานควรใช้อย่างระมัดระวัง เพราะหากไม่มีความชำนาญ อาจตัดถูกส่วนใดส่วนหนึ่งของหมวกสานทางมะพร้าวได้

  มีดเหลา

    มีดสำหรับเหลาทางมะพร้าว มีความยาวประมาณ ๔๐ เซนติเมตร ในส่วนของด้ามที่ยาวนั้น เมื่อผู้ใช้งานจับช่วงที่เชื่อมต่อระหว่างมีดกับด้ามมีด ปลายด้ามมีดจะอยู่ส่วนบริเวณแขนของผู้ใช้งาน เพื่อเป็นตัวส่งแรงให้ผู้ใช้มีดเหลาทางมะพร้าวให้บางเหมาะแก่ใช้งานได้ง่าย และเร็วขึ้น

ยางรัดสีเขียว


ยางรัดของ หรือ หนังยาง ใช้เพื่อยึดส่วนของทางมะพร้าวให้ติดกัน เพื่อทำเป็นโครง ไว้สำหรับสานหมวก     
เหตุที่
ต้องใช้ยางรัด ก็เพราะมีความยืดหยุ่นสูง ไม่ขาดออกจากกันได้ง่าย ส่วนที่เลือกใช้สีเขียวนั้น ก็เพื่อความกลมกลืน ดูเป็นธรรมชาติไปกับสีเขียวของใบมะพร้าว

Monday, February 3, 2014

วิธีการสานหมวกจากใบมะพร้าว


การเตรียมใบมะพร้าว
๑.     ตัดทางมะพร้าวมาแล้วนำทางมะพร้าวมาผ่าเป็น ๒ ซีก


๒.    เหลาให้บางโดยจับทวนใบที่ปลายทางมะพร้าวเหลาออกไปทางโคนเพื่อให้ขดเป็นวงกลมได้ หากลองขดแล้วยังแข็งก็เหลาเพิ่มให้บางจนขดเป็นวงกลมได้ 


. ขดทางมะพร้าวให้เป็นวงกลมโดยให้ใบมะพร้าวบานออกด้านนอก กะให้พอดีกับวงศีรษะ หากวงใหญ่เกินไปให้ตัดทางมะพร้าวส่วนที่เกินออก


                


๔. ใช้เชือกผูกปลายมะพร้าวทั้ง ๒ ข้าง ที่ขดเข้าหากันให้แน่น

                

วิธีการสานหมวกจากใบมะพร้าว
ขั้นตอนที่ ๑ การสานปีกหมวก
๑. หลังจากได้ฐานหมวกแล้วต่อจากนั้นจับใบมะพร้าวใบใดก็ได้ขึ้นมา ๑ ใบ สานกับใบมะพร้าวถัดไป ๓ ใบ โดยให้ลงใต้เส้นที่ ๑ สานขึ้นทับเส้นที่ ๒ สานลงเส้นที่ ๓ หรือตามจังหวะลงล่าง ขึ้นบนและลงล่าง    
  
                                                                                                                                                                                                         



๒. จับปลายไว้ตรงกลางด้านในวงกลมหยิบเส้นถัดมาสานลงล่าง ขึ้นบน และลงล่าง เมื่อสานใบมะพร้าวเส้นที่เหลือเสร็จแล้ว ดึงให้แน่นชิดกันโดยเอาก้านมะพร้าวไว้ริมนอกเสมอเพื่อไม่ให้ใบมะพร้าวบิด

                            

                            

ขั้นตอนที่ ๒ การสานตัวหมวก
๑. เริ่มจากจับปลายใบมะพร้าวทีละใบ เหลือทิ้งไว้ ๕ ใบ รวมใบที่เหลือทั้งหมดไว้ด้วยกันแล้วมัดด้วยเชือกไม่ต้องแน่นมาก

                            

                            

๒. หยิบใบแรกจากใบที่เหลือจากทั้ง ๕ ใบ ไปด้านหลังเพื่อสานกับ ๓ ใบแรกที่อยู่ด้านตรงข้าม ตามจังหวะลงล่าง ขึ้นบน และลงล่าง

                           

                           

๓. มัดปลายใบไว้หลวม ๆ ยึดไว้กับชายปีกหมวกจากนั้นหยิบใบถัดมาอ้อมไปด้านหลัง ไปสานกับ ๓ ใบถัดมาที่อยู่ด้านตรงข้ามตามจังหวะลงล่าง ขึ้นบน และลงล่าง

                          

                          

๔. ปล่อยปลายใบไว้ทำจนหมดใบของกลุ่มที่ไม่ได้มัดจากนั้นจึงหยิบใบแรกของกลุ่มที่มัดไว้ออกมาไม่ต้องแก้เชือกอ้อมไปสานด้านตรงข้ามในลายถัดไปตามจังหวะลงล่าง ขึ้นบน และลงล่าง เช่นกันจนถึงใบสุดท้ายซึ่งจะชิดกันใบแรกที่ผูกไว้แล้ว จึงแก้ใบมะพร้าวที่ผูกไว้ออก เป็นอันเสร็จขั้นตอนการสานตัวหมวก

                         

                         

ขั้นตอนที่ ๓ ดึงให้เข้ารูป
- เมื่อสานหัวหมวกครบแล้ว ให้เริ่มดึงปลายมะพร้าวทีละใบจนได้รูปทรงตามที่ต้องการ

                         

                         

                         

ขั้นตอนที่ ๔ การเก็บชายหมวก
- เมื่อดึงให้เข้ารูปเสร็จแล้วอาจปล่อยปลายใบมะพร้าว ไว้เป็นชายปีกหมวกหรือจะตัดปลายใบพอประมาณแล้วสอดเก็บไปตามแนวชายปีกหมวกจนครบทุกใบ

                        

                        

นอกจากการนำใบมะพร้าวมาสานทำเป็นหมวกแล้ว ยังสามารถนำมาสานทำเป็นอย่างอื่นได้ อาทิเช่น

                        

โคมไฟใบมะพร้าว

                        

พานจากใบมะพร้าว

                         

ตะกร้า

                        

พัดจากใบมะพร้าว




วีดีโอสาธิตการทำหมวกสานใบมะพร้าว




Sunday, February 2, 2014

วิทยากร







นายจำเนียร จิณะชิต  อายุ ๕๔ ปี
บ้านเลขที่ ๒๘/๑ หมู่ บ้านป่าแคโยง ตำบลหนองผึ้ง อำเภอสารภี จังหวัดเชียงใหม่

Saturday, February 1, 2014

ผู้จัดทำ


นางสาว   นวอุบล   โอฐยิ้มพราย   ๕๖๒๒๒๓๐๕


นางสาว   พรพิมล   ขุนจินดา    ๕๖๒๒๒๓๐๘


นางสาว    ศิรินุช    ปู่เงิน     ๕๖๒๒๒๓๑๒


นาย     กฤษนัย    กาบทอง    ๕๖๒๒๒๓๑๕